Jak przekonać władze samorządowe, że we wspólnym interesie jest zwiększenie dostępności i atrakcyjności transportu publicznego? Kogo włączyć do działania i co dotychczas dla komunikacji zbiorowej zrobiły inicjatywy społeczne? Na te pytania odpowiadał Karol Trammer, redaktor naczelny dwumiesięcznika „Z Biegiem Szyn” oraz autor książki „Ostre cięcie. Jak niszczono polską kolej” podczas webinarium Kolej dla ludzi! zorganizowanym 22 czerwca przez Fundację Batorego w ramach akcji Masz Głos.
Prowadzący rozpoczął webinarium od przedstawienia problemu odpowiedzialności za transport publiczny wynikający z ustawy o transporcie zbiorowym. W Polsce odpowiedzialność za planowanie, finansowanie i organizowanie transportu publicznego spoczywa na wszystkich szczeblach władzy, co prowadzi do poważnego jej rozmycia. Istniały sytuacje, gdy przedstawiciele danego szczebla samorządu niesłusznie uważali, że transport np. autobusowy, nie podlega ich kompetencjom czy obszarowi obowiązków. Rozwiązaniem tego problemu mogą być związki komunikacyjne, które tworzyć mogą gminy, a także gminy i powiaty, choć jak podkreślał Karol Trammer, odpowiedzialność za transport powinna być skupiona na jednym poziomie.
Kolejnym tematem poruszonym podczas webinarium była kwestia likwidacji transportu publicznego. Wydawać by się mogło, że jest to problem przeszłości, jednak jak pokazała sytuacja z przełomu 2020 i 2021 roku w województwie Kujawsko-Pomorskim, gdzie doszło do dużego cięcia połączeń kolejowych, należy uważnie śledzić sytuację. Powinniśmy być szczególnie ostrożni, gdy lokalne władze informują, że zlikwidowane zostaną najmniej wykorzystywane połączenia, że przestaną być obsługiwane połączenia weekendowe lub że trasy zostaną skrócone. Może to być znak, że władze próbują wygaszać popyt na dane połączenie, a w planach są większe cięcia.
Prowadzący przeszedł następnie do przedstawienia inicjatyw prokolejowych, które są dowodem na to, że działania obywateli mogą wpłynąć na realną zmianę. Przykładem może być powstała w 2014 roku inicjatywa Kolej dla Bielawy, której inicjatorem był działacz publiczny. Zebrał on 3 tysiące podpisów pod petycją o przywrócenie połączeń kolejowych, która została przekazana do władz województwa i lokalnej kolei. 4 lata później samorząd przejął od PKP nieczynną linię kolejową, która została zrewitalizowana, a połączenia kolejowe przywrócone. Innym przykładem jest stowarzyszenie Kolej Beskidzka, które powstało po likwidacji lokalnych połączeń. Założone zostało przez pasjonatów i aktywistów, którzy chcieli przede wszystkim zapobiec zamknięciu linii czy też jej demontażowi. Dozorowali oni stan linii kolejowej, a także dbali o jej infrastrukturę. Równolegle działali na poziomie politycznym – przypominali politykom i urzędnikom, że linia jest potrzebna. Obecnie nie jest prowadzony jeszcze regularny ruch pociągów, ale linia jest wykorzystywana w ruchu sezonowym, co daje zabezpieczenie utrzymania linii przez PKP PLK S.A. Linia została także zgłoszona do programu Kolej Plus. Wszystko to jest efektem działań stowarzyszenia. Sukces odniosła także inicjatywa Pociągiem do Hrubieszowa, której udało się przywrócić połączenia kolejowe, jednak nie zakończyła na tym swojej działalności. Regularnie wysyła pisma do spółek kolejowych i samorządów przypominając o problemach wartych rozwiązania, a także sugerując zmiany, które poprawiłyby ofertę przewozową. Jest aktywna także na polu informowania pasażerów o zmianach w rozkładach jazdy oraz w tłumaczeniu tych zmian. Przykładem, że nawet nieformalne działania mogą przeobrazić się w formalne i ustrukturalizowane jest Stowarzyszenie Bezpieczna i Przyjazna Kolej, które powstało dzięki internetowemu forum, gdzie pasażerowie wymieniali się informacjami o opóźnionych i odwołanych połączeniach, które towarzyszyły remontowi linii Łódź – Warszawa. Najaktywniejsi użytkownicy forum stworzyli stowarzyszenie, które przyczyniło się do wejścia w życie rozkładu zgodnego z oczekiwaniami pasażerów. Warto zauważyć, że mimo sukcesów lokalnych stowarzyszeń, w Polsce brakuje ogólnokrajowych organizacji pasażerskich czy kolejowych zajmujących się transportem publicznym. Zagraniczne organizacje, jak np. niemieckie Pro Bahn pokazują, że warto tworzyć koalicje i współpracować na skalę kraju.
Jak podkreślał Karol Trammer, w celu zwiększenia szans na odniesienie sukcesu, warto współpracować z politykami, zarówno samorządowcami, jak i parlamentarzystami. Sojusznikami dla aktywistów mogą być również pasjonaci restaurowania starego taboru kolejowego, organizacje dbające o nieczynne linie, a także ruchy miejskie. Pomocna może być także współpraca z dziennikarzami. Narzędziem, które może służyć do przypominania o swojej miejscowości i problemach są konsultacje społeczne. Sami także możemy zgłaszać swoje uwagi do samorządu, przewoźnika czy spółki PKP PLK S.A
Osoby zainteresowane przebiegiem całego webinarium zapraszamy do obejrzenia jej na kanale YouTube akcji Masz Głos.