Najważniejsze informacje o Pakcie Uczciwości w formie plakatu, który powstał przy okazji grudniowego spotkania w Bukareszcie dla organizacji wdrażających Pakty Uczciwości. Pakt Uczciwości_PL (.pdf)

Pakt Uczciwości został opracowany w latach 90-tych przez Transparency International jako narzędzie zapobiegania korupcji w zamówieniach publicznych. Pakt Uczciwości jest jednocześnie prawnie wiążącą umową i prezentacją nowego podejścia do zamówień publicznych, które opiera się na przestrzeganiu najlepszych standardów i zachowaniu maksymalnej przejrzystości przez instytucję publiczną (zamawiającego) oraz prywatne firmy (wykonawców). Niezależnym uczestnikiem tego procesu jest partner społeczny (zwykle organizacja pozarządowa), który monitoruje cały proces zamówienia – sprawdza czy jest transparentny, prowadzony w sposób odpowiedzialny i czy podejmowane są działania zapobiegające korupcji. Celem Paktu jest promowanie przejrzystych zamówień publicznych poprzez obopólne deklaracje uczciwości złożone przez stronę rządową i sektor prywatny, a także umożliwienie społecznego monitoringu i zaangażowania opinii publicznej.

Partner społeczny jest niezależnym uczestnikiem postępowania, który nadzoruje wszystkie etapy procesu zamówienia publicznego, od momentu przygotowania postępowania przetargowego, poprzez jego ogłoszenie, ocenę ofert, realizację i odbiór zamówienia. W projekcie w całej Europie uczestniczyć będzie 15 partnerów społecznych. Są to lokalne organizacje pozarządowe – 10 z nich to oddziały Transparency International (w Bułgarii, Czechach, Grecji, na Węgrzech, we Włoszech, na Łotwie, w Litwie, w Portugalii, Rumunii i Słowenii), pozostałe 5 to inne organizacje pozarządowe (Action Aid i Amapola we Włoszech, the Romanian Academic Society i Institute for Public Policy w Rumunii, Fundacja im Stefana Batorego w Polsce). Zamawiający oraz wykonawcy zobowiązują się do współpracy i dostarczania wszelkich informacji umożliwiających parterowi społecznemu wykonywanie jego zadań. Jeśli organizacja monitorująca zamówienie podejrzewa, że na jakimkolwiek etapie wystąpiły nieprawidłowości i nie otrzyma zadowalającej odpowiedzi ze strony podmiotu zamawiającego, zgłasza swoje obawy właściwym organom i podejmuje działania w celu ich wyjaśnienia. Celem jest znalezienie słabych stron i ciągłe dążenie do ulepszeń. Nie chodzi o honorowanie instytucji zamawiającej albo samego procesu prowadzenia zamówienia – pakt uczciwości nie jest rodzajem certyfikatu. Partner społeczny pełni swoje funkcje do czasu sfinalizowania konkretnego zamówienia publicznego, o ile wszystkie strony wypełniają swoje zobowiązania. Jeśli tego nie robią, organizacja pełniąca rolę obserwatora, może skorzystać z prawa odstąpienia od udziału w zamówieniu. Rola partnera społecznego wykracza poza proste monitorowanie procesu zawierania umów. Dąży on do promowania dobrych praktyk wśród instytucji zamawiających i podmiotów sektora prywatnego, rekomendując zmiany w polityce oraz praktyce udzielania zamówień publicznych. Rolą obserwatora społecznego jest także informowanie opinii publicznej o pakcie uczciwości i zwiększanie zaangażowania społeczeństwa i władz publicznych.

Instytucje zamawiające zostały zaproszone do zgłoszenia chęci uczestnictwa przez Komisję Europejską i Transparency International Secretariat, które oceniały wnioski. Przesłane aplikacje zawierały też propozycje konkretnych zamówień publicznych wyznaczonych do objęcia Paktem Uczciwości. W zaproszeniu zawarto jasne kryteria wyboru, na podstawie których wybrano 17 projektów.

Podobnie jak projekty, partnerzy społeczni (pełniący rolę monitorującą) wybrani zostali w otwartym konkursie w 2015 r. W rezultacie 15 organizacji społecznych w 11 krajach monitoruje sposób prowadzenia inwestycji objętych paktami uczciwości. Są to zarówno oddziały Transparency International (w Bułgarii, Czechach, Grecji, Włoszech, Łotwie, Litwie, Portugalii, Rumunii, Słowenii i na Węgrzech), jak i inne organizacje (Action Aid i Amapola we Włoszech, the Romanian Academic Society i Institute for Public Policy w Rumunii, Fundacja im Stefana Batorego w Polsce). W procesie wyboru weryfikowano między innymi czy między partnerami nie występuje konflikt interesów.

Transparency International składa się z ponad 100 oddziałów, które są lokalnymi, niezależnymi organizacjami zwalczającymi korupcję w swoich krajach. Więcej informacji na ich temat, w tym procesu akredytacji, można znaleźć na oficjalnej stronie internetowej Transparency International.

Przewiduje się, że podczas wdrażania projektu partner społeczny będzie się raczej spotykał z informacjami ostrzegającymi przed możliwością zaistnienia korupcji niż z korupcją samą w sobie. Sposób raportowania będzie zależał od sprawy – od rozmowy pomiędzy sygnatariuszami Paktu po bezpośrednie zgłoszenie do właściwych organów. Partner społeczny będzie monitorował sprawę i informował o postępach w publikowanych regularnie raportach.

Monitor społeczny nie ma możliwości ukarania podmiotu dokonującego nadużyć. Obowiązek ten pozostaje w gestii właściwego organu władzy publicznej lub podmiotu prywatnego, w zależności od wagi czynu i podmiotu, który się go dopuścił. Podmiot społeczny będzie jednak pilnował, aby właściwe działanie zostało podjęte. Ponadto będzie publicznie informował o postępie w sprawie i podjętych krokach. Ma on za zadanie także ujawniać niedociągnięcia oraz naruszenia w postępowaniu.

Pakt Uczciwości nie powinien być postrzegany jako forma udzielenia akredytacji lub certyfikatu dla danego zamówienia publicznego. Strony podejmują zobowiązanie, że będą przeciwdziałać korupcji, a także współpracować w taki sposób, aby poprawiać standardy obowiązujące w zamówieniach publicznych. W przypadku, gdy nie wywiązują się ze swoich zobowiązań, po odpowiednich ostrzeżeniach, partner społeczny, może podjąć działania zmierzające do zakończenia projektu.

Poprawa procesu prowadzenia zamówienia publicznego, nawet w jednym czy dwóch postępowaniach jest niezmiernie ważna. Pokazuje, że społeczeństwo obywatelskie i opinia publiczna mogą odgrywać kluczową rolę w zmniejszaniu korupcji w zamówieniach publicznych. Może także poprawić relacje pomiędzy różnymi uczestnikami procesu. W ten sposób Projekt stwarza przestrzeń do bardziej regularnej współpracy i sprawia, że zmiany są bardziej realne.

Nie. Projekt zmierza do tego, aby proces prowadzenia zamówień publicznych był bardziej zrozumiały dla opinii publicznej, a jednocześnie bardziej przejrzysty i odpowiedzialny. Powinien również zachęcać do społecznego uczestnictwa w tym procesie, a wykonawcę do wzięcia pod uwagę głosu opinii publicznej. W ten sposób Projekt nie obciąża uczestników paktu dodatkowymi procedurami a raczej koncentruje się na zmianie postaw, poprawie wydajności i realizacji zamówienia na właściwym poziomie.

W 2015 r. Transparency International przeprowadziła dwie obszerne ewaluacje wdrażania Paktów Uczciwości na świecie oraz w Unii Europejskiej: Transparency International’s Integrity Pacts for Public Procurement (global) i Integrity Pacts for Public Procurement (EU). Na tej podstawie następujące elementy zostały zdiagnozowane jako niezbędne dla osiągnięcia sukcesu: - stabilne i niezależne źródło finansowania, - niezależność partnera społecznego, - jasne granice odpowiedzialności, - wystarczające środki do prowadzenia monitoringu projektu. Wnioski z obu opracowań zostały przeanalizowane i wykorzystane przy planowaniu 17 Paktów Uczciwości, które są wdrażane w ramach Projektu. Jednak kluczowym elementem dla osiągnięcia sukcesu jest autentyczne zaangażowanie wszystkich stron w cały proces. Jeśli brakuje go od samego początku, lub zabraknie w trakcie prowadzenia projektu istnieje ryzyko, że Pakt Uczciwości nie spełni swojej funkcji.

Kluczowym elementem Paktu Uczciwości jest społeczny monitoring zamówienia publicznego. Transparency International nie zgadza się na określanie projektu jako Paktu Uczciwości jeżeli ten warunek nie zostanie spełniony. Inne działania, które określane są jako „pakty uczciwości”, ale obejmują wyłącznie jednostronne zobowiązania sektora publicznego lub prywatnego, bez żadnego zewnętrznego monitoringu nie są zgodne z ideą Paktu Uczciwości.

Usługodawcy z sektora prywatnego biorą udział w monitoringu ze względu na ich znajomość przedmiotu, ale jednocześnie odpowiadają przed partnerem społecznym na podstawie umowy, którą z nim zawarli. Spełniają zatem wymagania określone przez organizację monitorującą i nie mogą działać we własnym interesie. W przeciwnym wypadku naruszają zasady kontraktu i zostają obciążeni karami umownymi. Często zdarza się, że korzysta się z wiedzy i doświadczenia zewnętrznych ekspertów. Organizacja społeczna nie ma obowiązku posiadania eksperckiej wiedzy na każdy temat.

Projekt ma na celu wykrycie i zapobieganie korupcji poprzez zwiększenie zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego, współpracę z podmiotami nastawionymi na zmianę oraz pokazanie dobrych praktyk. Nie jest to forma certyfikacji czy akceptacji jakiegoś procesu zamówienia publicznego, czy instytucji. Od samego początku, od każdej ze stron wymagane są bardzo jasno sformułowane i prawnie wiążące zobowiązania. Jeśli instytucja zamawiająca zgodzi się wziąć udział w projekcie jest to wyraźna deklaracja, że wyraża chęć walki z korupcją. Rolą partnera społecznego jest udzielanie wsparcia, przy zachowaniu niezależnej pozycji. Partner przedstawia rekomendacje dotyczące ulepszeń, ale reaguje, kiedy pojawią się problemy. Instytucja zamawiająca musi aktywnie uczestniczyć i wykazać się zaangażowaniem na rzecz przejrzystości i działania przeciwko korupcji. Jeśli tego nie zrobi, obserwator społeczny może i będzie korzystał z prawa odstąpienia od procesu. Może dalej przyglądać się zamówieniu z zewnątrz i zwracać uwagę na zaobserwowane uchybienia.

Instrumenty antykorupcyjne dzielą się na te, które zapobiegają korupcji, te które ją wykrywają i te które służą prowadzeniu dochodzenia oraz pociągnięciu do odpowiedzialności winnych nadużyć. Pakt Uczciwości zajmuje się wszystkimi czterema aspektami. Jest to poza tym inicjatywa wielostronna, która łączy wszystkie strony, w celu znalezienia wspólnego rozwiązania. Nie jest to typowe podejście ponieważ odpowiedzialność za przejrzyste zamówienie publiczne rozłożona jest na wszystkich jego interesariuszy. Podejmowanych jest wiele działań, które mają na celu rozwiązanie problemu korupcji w zamówieniach publicznych, a ten projekt stanowi ich część.

Nie, projekt uzupełnia tę pracę. Duża część pracy organów nadzorczych dotyczy kontroli post factum, kiedy jest już za późno, aby zapobiec korupcji. Pakt Uczciwości pozwala natomiast zidentyfikować obszary ryzyka zanim staną się one problemami. Organizacje pozarządowe mogą przez to współpracować z organami nadzoru, powiadamiając ich o występujących nieprawidłowościach. Praca społecznego monitora różni się zatem od pracy organów nadzoru.

Transparency International koordynuje projekt w 11 krajach Unii Europejskiej, działania 15 organizacji społecznych i monitoruje 17 procesów zamówień publicznych. Projekt otrzymał dotację w wysokości 7,3 mln EUR od Komisji Europejskiej. Pieniądze te dzielone są między Transparency International Secretariat a 15 partnerów projektu na pokrycie kosztów monitoringu technicznego, szkoleń, edukacji, informacji, angażowania opinii publicznej i sprawozdawczości. Zewnętrzne źródło finansowania pomaga zapewnić niezależność organizacjom monitorującym.

Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej (DG Regio) Komisji Europejskiej zapewnia finansowanie Projektu. Inicjatywa jest częścią szerszych działań podejmowanych przez Komisję Europejską w walce z oszustwami i korupcją w wykorzystaniu funduszy unijnych. Transparency International Secretariat koordynuje projekt współpracując z 15 organizacjami partnerskimi na szczeblu krajowym.

Działania podejmowane w Projekcie mają na celu zwiększenie prawdopodobieństwa wykrycia korupcji. Jeśli istnieją złe praktyki zostaną one napiętnowane, będziemy również szukali możliwości ich naprawy lub dokonania zadośćuczynienia. Partner społeczny przedstawi również rozwiązania, które pomogą uniknąć korupcji, a przez publiczne raportowanie zwiększy przejrzystość procesu i wykaże, w jaki sposób dobre praktyki mogą zostać wykorzystane w innych zamówieniach. Będzie dążyć do zaangażowania opinii publicznej i wskazania jaka jest jej rola w działaniach na rzecz poprawy jakości zamówień publicznych. Projekt jednakże nie może zagwarantować braku korupcji.

Korzyści dla społeczeństwa będą zależeć częściowo od tego, jaki projekt został poddany monitoringowi. Projekt budowy dróg może na przykład oznaczać, że społeczeństwo skorzysta z drogi zbudowanej z uwzględnieniem wysokich standardów i zgodnie z wymaganymi specyfikacjami. Jednak dzięki takiemu podejściu korzyści dla społeczeństwa będą znacznie szersze. Przyczyni się to do zwiększenia zaufania do procedury prowadzenia zamówień publicznych. Kiedy firmy wierzą, że postępowanie jest rzetelnie prowadzone konkurencja wzrasta, a podatnicy otrzymują usługi wyższej jakości. Gdy społeczeństwo wierzy w rzetelność postępowania wzrasta też prawdopodobieństwo, że aktywnie będzie brało udział w planowaniu kolejnych zamówień publicznych. Poprzez informowanie o dobrych praktykach społeczeństwo będzie lepiej potrafiło „sprawdzać” działania rządu, a ten z kolei będzie mógł poprawić swoje działania dotyczące walki z korupcją.

Koszty korupcji w zamówieniach publicznych w UE oszacowano na 5 mld euro. Trudno oszacować skalę oszczędności dokonanych na każdym z prowadzonych projektów, jakkolwiek dzięki społecznemu monitoringowi na pewno można zapewnić obiektywne kryteria oceny, uczciwe traktowanie oferentów oraz prawidłowe wykonanie zamówienia. A są to obszary, w których ponoszone są największe straty.