Zdaniem ekspertów, korupcja w zamówieniach publicznych każdego roku kosztuje Unię Europejską ponad 5 miliardów euro. W celu ochrony tych środków Komisja Europejska wraz z Transparency International postanowiła przeprowadzić pilotaż paktów uczciwości w jedenastu europejskich państwach. Oprócz promowania przejrzystych zamówień, społeczna obserwacja jest dobrą okazją do zwiększania partycypacji poprzez włączanie obywateli w działania monitoringowe.
Spośród państw, które brały udział w pilotażu, największe zaangażowanie obywateli można było obserwować we Włoszech, gdzie trzy organizacje (ActionAid, Amapola oraz Transparency International Włochy) monitorowały aż cztery inwestycje. Wszyscy obserwatorzy prowadzili różnego rodzaju zajęcia edukacyjne. W przypadku rewitalizacji stanowiska archeologicznego w Sybaris, ActionAid organizowało zajęcia i warsztaty w ramach Szkoły Monitoringu Obywatelskiego podczas których uczestnicy poznawali mechanizmy i narzędzia dzięki którym mogą włączać się i prowadzić monitoring. Część osób wykorzystało zdobyte doświadczenie do monitorowania innych zamówień. Podobne działania realizowało Transparency International Włochy w ramach monitorowania rozbudowy systemu tramwajowego w Cagliari. Uczestnicy, oprócz brania udziału w zajęciach teoretycznych, uczestniczyli także w „mapping party” (impreza mapowania) podczas których przy użyciu specjalnej aplikacji pokonywali trasę nowej linii tramwajowej przed jej zbudowaniem, aby móc ocenić późniejsze zmiany. Amapola za to włączyła w monitoring uczniów w ramach zajęć pozaszkolnych.
W innych państwach, społeczni obserwatorzy również podejmowali wysiłki, aby zaangażować obywateli w monitoring. W Słowenii, gdzie lokalny oddział Transparency International przyglądał się renowacji energetycznej szpitali, organizowane były wykłady dla studentów oraz pracowników szpitala Novo mesto. W Portugalii organizowane były wycieczki do restaurowanego klasztoru Alcobaça, a na Węgrzech zarówno w przypadku budowy zbiornika retencyjnego Tisza – Túr, jak i budowy autostrady M6 organizowane były spotkania z mieszkańcami. Również w Bułgarii, gdzie budowany był tunel, obserwatorom udało się zmobilizować mieszkańców – korzystali oni z Tunnel.Raport, internetowego narzędzia poprzez które mogli zadawać pytania, wysyłać zdjęcia oraz sygnalizować o nieprawidłowościach.
Także podczas polskiego pilotażu Paktu Uczciwości obserwator starał się współpracować z mieszkańcami regionu w którym realizowana była modernizacja linii kolejowej . W trakcie trwania monitoringu, zorganizowano cztery spotkania z przedstawicielami społeczności lokalnej, w Częstochowie, Słowiku, Myszkowie oraz w Poraju. Podczas spotkań mieszkańcy mieli okazję zadawać pytania o realizację inwestycji oraz informować o potencjalnych nieprawidłowościach.
Wszystkie te działania pokazują, że każdy może mieć wpływ na to w jaki sposób wydatkowane są nasze wspólne pieniądze, a pakty uczciwości są mechanizmem, z którego korzystać mogą zarówno organizacje społeczne, jak i „zwykli Kowalscy”.
Więcej o tym jak prowadzić monitoring w najnowszej publikacji: G. Makowski, M. Waszak, Obserwacja zamówień publicznych. Poradnik obywatelski, 2021
Zachęcamy również do obejrzenia filmików zagranicznych obserwatorów o działaniach włączających obywateli w monitoring:
- Amapola Progetti – Citizen engagement – work-related learning project
- Transparency International Włochy – Scuola di Monitoraggio Civico – Cagliari
- ActionaAid – Civic monitoring: the voice of citizens
- Transparency International Węgry – TI Hungary’s public hearing in Bóly about the M6 Motorway project